DO KTÓREGO SĄDU SKŁADA SIĘ SPRAWĘ SPADKOWĄ?
Generalna zasada związana z właściwością miejscową sądu w postępowaniu spadkowym zawarta jest w art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego. W myśl tego przepisu, do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Podstawą ustalenia właściwości miejscowej sądu, w którym trzeba przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłym będzie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Nie miejsce zamieszkania, nie miejsce zameldowania czy nie miejsce, w którym spadkodawca zmarł.
Aby ustalić, który sąd jest właściwy miejscowo do przeprowadzenia sprawy spadkowej należy ustalić gdzie spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu. To miejsce zwykłego pobytu jest rozumiane jako miejsce, w którym dana osoba zazwyczaj przebywa i w którym znajduje się główne centrum egzystencji danej osoby, jej centrum życiowe. O tym gdzie było miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy przesądzają przede wszystkim okoliczności natury faktycznej.
Istnieją wyjątki od powyższej zasady. I tak, oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (art. 640 § 1 kpc).
Drugi wyjątek to sprawy związane z zabezpieczeniem spadku. Stosownie do art. 633 § 1 kpc, do zabezpieczenia spadku właściwy jest sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili otwarcia spadku we władaniu spadkodawcy. Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia mają być prawa majątkowe należące do spadkodawcy w chwili otwarcia spadku, sądem właściwym jest sąd właściwości ogólnej osoby zobowiązanej z tytułu tego prawa, a gdy takiej osoby nie ma - sąd, w którego okręgu znajduje się przedmiot świadczenia lub prawa. Jeżeli wykonanie prawa majątkowego jest związane z posiadaniem dokumentu, właściwy jest sąd, w którego okręgu znajduje się ten dokument.
Zdarza się często, że przeprowadzenie postępowania spadkowego, a w szczególności postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku oraz działu spadku, w sądzie miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy może być problematyczne dla spadkobierców. Tak jest kiedy spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w miejscowości oddalonej od miejsca pobytu spadkobierców. Przeprowadzenie postępowania spadkowego wiąże się z koniecznością osobistego stawiennictwa w sądzie (choćby w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku celem odebrania od spadkobierców zapewniania spadkowego). Czasem konieczny jest wgląd do akt co możliwe jest oczywiście tylko w sądzie, który prowadzi sprawę spadkową.
Czy możliwe jest przeniesienie sprawy spadkowej do innego sądu, np. sądu miejsca pobytu spadkobierców? Odpowiedź na to pytanie brzmi – tak, jest możliwość przeniesienia sprawy spadkowej do innego sądu niż sąd zwykłego miejsca pobytu spadkodawcy.
W tym zakresie z pomocą przychodzi art. 508 § 2 kpc, który wskazuje że w wypadku gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.
Zgodnie z § 3 art. 508 kpc, wyznaczenie następuje z urzędu albo na przedstawienie sądu właściwego, albo też na wniosek właściwego organu lub osoby zainteresowanej, po wysłuchaniu w razie potrzeby innych osób zainteresowanych.
Można zatem powołać się na względy celowości i wnosić o wyznaczenie innego sądu niż właściwy. Np. jeżeli spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w Suwałkach, a spadkobiercy mieszkają w Bogatyni – sądem właściwym jest Sąd Rejonowy w Suwałkach. Spadkobiercy jednak mogą zwrócić się do Sądu Okręgowego w Suwałkach (sądu przełożonego nad sądem rejonowym) o wyznaczenie do przeprowadzenia postępowania Sądu Rejonowego w Zgorzelcu. W uzasadnieniu wniosku o przeniesienie sprawy do innego sądu spadkobiercy mogą wskazać, że uczestniczenie w rozprawach w sądzie znacznie oddalonym od ich miejsca zamieszkania wiązać się będzie z wysokimi kosztami, koniecznością poświęcenia wiele czasu na dojazd, nocleg, itp. Skoro wszyscy spadkobiercy zamieszkują „po drugiej stronie Polski” to celowym jest przeniesienie sprawy do sądu właściwego do miejsca zwykłego pobytu spadkobierców.
W postępowaniu o dział spadku istnieje możliwość zmiany sądu, który przeprowadzi postępowanie działowe na podstawie art. 683 kpc. Zgodnie z tym przepisem, na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.
Również w procesach związanych z dziedziczeniem – m. in. w postępowaniu o zachowek, o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, o wyłączenie małżonka od dziedziczenia, o wykonanie zapisu lub/i polecenia – pozew należy złożyć w sądzie spadku, a zatem w sądzie ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Powyższe wynika z art. 39 kpc, który wskazuje że powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
W przypadku procesu związanego z dziedziczeniem nie ma możliwości zmiany sądu ze względów celowościowych tak jak w przypadku postępowań spadkowych nieprocesowych.
Stan prawny na dzień 21.02.2020 r.
