Wiem, że od października 2011 r. będzie można sporządzić testament z zapisem windykacyjnym. Moja mama jest właścicielem mieszkania i właśnie chce to mieszkanie w testamencie przeznaczyć dla mnie zapisem windykacyjnym. Mieszkanie jest jedynym majątkiem mamy.
Mam też siostrę, ale jest ona poza granicami Polski i mama nie chce jej nic zapisywać w testamencie. Czy to prawda, że od zapisu windykacyjnego nie płaci się zachowku? Otrzymałem informację, iż jeżeli będzie zapis windykacyjny, a nie powołanie do spadku w testamencie to nie zapłacę siostrze zachowku (a ona na pewno o niego wystąpi jeżeli nie otrzyma nic w spadku po mamie).
Jerzy
Szanowny Panie,
Niestety ma Pan błędne informacje – osoba, która otrzymała od spadkodawcy jakiś majątek tytułem zapisu windykacyjnego może ponosić odpowiedzialność za zapłatę zachowku. Dokonanie zapisu windykacyjnego w testamencie nie jest sposobem na to, aby osoba, która otrzymała zapis windykacyjny uniknęła odpowiedzialności za zapłatę zachowku.
Prawo spadkowe w 2011 r. uległo poważnym zmianom. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz. 458) wprowadziła do Kodeksu cywilnego instytucję zapisu windykacyjnego. Przepisy te obowiązują od dnia 23 października 2011 r.
Nowy przepis art. 9811 § 1 Kodeksu cywilnego, wskazuje, iż w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być, stosownie do § 2 art. 9811 KC:
- rzecz oznaczona co do tożsamości
- zbywalne prawo majątkowe
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności
Art. 991 § 1 KC wskazuje, iż zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2 art. 991 KC mówi, iż jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Zapis windykacyjny jest obok darowizny zaliczany do spadku przy obliczaniu zachowku. Jak wskazuje bowiem art. 993 KC, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Stosownie do art. 995 § 2 KC wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Jak wskazuje art. 9991 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.
Według § 2 art. 9991 KC jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.
Stosownie do art. 9991 § 3 KC osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu.
Jeżeli spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna. Jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych (art. 9991 § 4 KC).
Art. 1000 § 1 KC otrzymał brzmienie: jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Z uwagi na powyższe przepisy należy stwierdzić, iż w pierwszej kolejności za zapłatę zachowku (uzupełnienie zachowku) odpowiadają spadkobiercy. Jeżeli nie można uzyskać zachowku od spadkobierców to odpowiedzialność za zapłatę zachowku spoczywa na osobie, która otrzymała zapis windykacyjny. Gdy i ta nie może zapłacić zachowku to odpowiedzialność za zachowek ponosi osoba, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę zaliczaną do spadku.
Art. 996 KC wskazuje, iż zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.
Ze względu na powyższe przepisy Kodeksu cywilnego należy wskazać, iż jeżeli Pana siostra nie otrzyma od mamy żadnych darowizn, ani nie będzie powołana do spadku, ani nie otrzyma należnego jej zachowku w postaci zapisu będzie jej przysługiwało względem Pana, jako osoby, która otrzyma od spadkodawcy zapis windykacyjny, roszczenie o zachowek. Jeżeli zaś otrzyma od mamy darowizny, zostanie powołana do spadku lub uzyska jaką korzyść majątkową w postaci zapisu, ale nie będą one wyczerpywały należnego jej zachowku będzie ona mogła żądać od Pana uzupełnienia zachowku. W sytuacji, w której jedynym majątkiem mamy będzie mieszkanie i nie pozostawi ona nic w spadku to wówczas stosownie do powyżej wskazanych przepisów podstawą obliczenia zachowku będzie wartość mieszkania jakie Pan nabędzie w postaci zapisu windykacyjnego.
W takiej sytuacji Pana siostra będzie mogła od Pana żądać zachowku odpowiadającego 1/4 wartości mieszkania lub 1/3 wartości mieszkania jeżeli w chwili śmierci mamy będzie ona trwale niezdolna do pracy.
Należy pamiętać, iż roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu.
Art. 1007 § 1 KC wskazuje, iż roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Wedle § 2 art. 1007 KC, roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Reasumując, uzyskanie majątku w drodze zapisu windykacyjnego nie zwalnia Pana z obowiązku zapłaty zachowku na rzecz siostry. Gdyby siostra została wydziedziczona przez mamę (pozbawiona prawa do zachowku w testamencie) lub uznana za niegodną dziedziczenia lub gdyby zawarła z mamą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia to nie musiałby Pan płacić zachowku na rzecz siostry. Z tym, iż w takich przypadkach mógłby pojawić się obowiązek zapłaty zachowku na rzecz zstępnych siostry (jej dzieci, wnuki, itp.), o ile ich będzie miała.
Aby uniknął Pan obowiązku zapłaty zachowku na rzecz siostry, Pan i mama moglibyście zastanowić się nad przeniesieniem własności mieszkania na Pana rzecz w drodze umowy o dożywocie. Zawarcie takiej umowy to dobry sposób na uniknięcie zapłaty zachowku. Jest to bowiem umowa odpłatna, a takiej w przeciwieństwie do umowy darowizny nie dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku, a osoba która nabyła własność nieruchomości w drodze umowy dożywocia nie odpowiada za zapłatę zachowku.
Stan prawny na dzień 22.08.2013 r.
