W 1998 r. ojciec darował mi aktem notarialnym mieszkanie własnościowe, które było jego majątkiem osobistym. W 2010 roku zmarł mój ojciec.
Pytanie czy mojej siostrze należy się zachowek lub inne zadośćuczynienie. Nadmienię, że w chwili śmierci ojciec nie miał żadnego majątku i nie pozostawił testamentu. Mam jedną siostrę, a nasza mama zmarła przed ojcem.
Rafał
Szanowny Panie,
Stosownie do art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC).
Pana siostra jest niewątpliwie osobą uprawnioną do zachowku po zmarłym ojcu. Siostra może ubiegać się o zachowek w przypadku gdy nie otrzymała go w wyniku darowizny (ojciec nie przekazał jej w darowiźnie żadnych przedmiotów majątkowych) ani w wyniku dziedziczenia (ojciec nie pozostawił w spadku żadnych przedmiotów spadkowych).
Przy obliczaniu zachowku należnego siostrze należy uwzględnić darowizny jakich dokonał Pana ojciec za swojego życia. Darowizny uczynione przez spadkodawcę dolicza się bowiem do spadku przy obliczaniu zachowku.
Według art. 993 KC, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.
Zgodnie z art. 994 § 1 KC przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Należy pamiętać, iż odpowiedzialność za zapłatę zachowku ponoszą nie tylko spadkobiercy, ale również osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowizny doliczane do spadku.
Stosownie bowiem do art. 1000 § 1 KC, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Dla obliczenia zachowku po Pana ojcu należy do spadku po nim doliczyć darowizny jakich dokonał on za swojego życia, a więc i darowiznę jakiej dokonał na Pana rzecz. Ta darowizna jest doliczana do spadku, bo jest to darowizna na rzecz spadkobiercy (uprawnionego do zachowku).
Jeżeli przyjąć, że Pana ojciec nie pozostawił nic w spadku i nie dokonywał żadnych darowizn na rzecz siostry to podstawą obliczenia zachowku będzie wartość spadku czyli 0 + wartość mieszkania darowanego Panu w 1998 r.
Jeżeli przyjąć, że ojciec nie pozostawił testamentu i miał on dwoje dzieci to spadek po nim nabyli spadkobiercy ustawowi – Pan i siostra, każdy po 1/2 udziału.
Siostra może więc żądać od Pana zachowku o wartości 1/4 spadku (1/2 z 1/2) lub 1/3 (2/3 z 1/2) jeżeli jest trwale niezdolna do pracy lub niepełnoletnia.
Wartość darowizny dokonanej na Pana rzecz przy obliczaniu zachowku będzie odpowiadała wartości darowanego Panu mieszkania na dzień zapłaty zachowku (nie wartość z 1998 r.), co wynika wprost z art. 995 KC. Zgodnie z tym przepisem wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Stan prawny na dzień 28.03.2011 r.
